HÜCRE

Hücre: Canlının canlılık özellikleri taşıyan, yapı ve görev bakımından en küçük parçasıdır. Canlılar, hücrelerden meydana gelir.
Hücrenin temel kısımları: Hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir.
A-Hücre zarı: Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir.
Hücre zarının özellikleri: Canlıdır, seçici geçirgendir, esnektir, saydamdır, protein, yağ ve karbonhidrattan oluşmuştur. Üzerinde madde geçişini sağlayan por denen küçük delikler bulunur.
Hücre zarının görevleri: 1- Hücreyi dış ortamdan ayırır.
2- Hücreyi dış etkilere karşı korur.
3- Hücreye madde giriş çıkışını sağlar.
4- Hücreye şekil verir.
5- Hücreyi dağılmaktan korur.
6- Hücrelerin birbirlerini tanımasını sağlar.
NOT: Bitkilerde ayrıca hücre duvarı denen bir yapı da vardır.
B-Sitoplazma: Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzma denir.
Sitoplazmanın özellikleri: Canlıdır, renksizdir, hücre zarından geçemez, suda çözünmez, yarı saydamdır, büyük bir kısmı sudan oluşmuştur.
Sitoplazmanın görevleri: Sitoplâzma hücredeki beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, üreme, sindirim gibi bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının) gerçekleştiği yerdir. Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel denir. Sitoplâzmada bulunan organellerin görevleri farklıdır.

Organeller

	Mitokondri: hücreye enerji sağlar. Karaciğer, kas ve sinir hücreleri, fazla miktarda enerji kullandığından çok sayıda mitokondri içerir.
	Koful: Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır. Hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını ve bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını sağlar. Bu nedenle hücre içerisinde depolamada ve boşaltımda görevlidir.
	Plastitler: Sadece bitki hücrelerinde bulunur. Görevlerine göre kloroplast, kromoplast ve lökoplast olarak üç çeşittir.
	Endoplazmik retikulum: Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır. Hücre içerisinde madde taşınmasını (ve depolanmasını) sağlar.
	Ribozom: Hücre içerisinde protein üretiminde görevlidir. (Karaciğer gibi protein sentezinin çokça yapıldığı hücrelerde ribozom sayısı normalden daha fazla olur)
	Golgi aygıtı: Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük, gibi salgıları (sıvıları) üreterek bunları bir zarla çevirip paketler.
	Lizozom: Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz. Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin parçalanmasını sağlar. Ayrıca hücre içerisinde yaşlanan ve yıpranan organellerin de parçalanmasını sağlar.
	Sentrozom: Sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Hücre bölünmesinde görevlidir.

C-Çekirdek: Hücrenin ortasında bulunan, bir zarla sitoplâzmadan ayrılan, hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri (büyüme, bölünme ve onarım) yöneten ve kontrol eden (sitoplazmadaki en büyük) kısımdır. Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz.

Bitki hücresi	Hayvan hücresi
Şekli köşelidir.	Şekli yuvarlaktır.
Kofulları çok ve büyüktür.	Kofulları az ve küçüktür.
Sentrozom bulunmaz.	Sentrozom bulunur.
Hücre duvarı bulunur.	Hücre duvarı bulunmaz.
Plastitler var.	Plastitler yok.

 

Hücreler işlevlerine göre farklı şekillerde olabilirler. Aşağıda görevlerine göre bulundukları yerin özelliğini almış bazı hücre çeşitlerini görebilirsiniz.
Hücrelerin işlevlerine göre farklı şekil ve yapıda olduklarını yukarıda belirtmiştik. Aynı yapıda olan aynı işlevi üstlenen bu hücreler bir araya gelerek dokuları oluşturur. Aynı işlevi üstlenen dokular bir araya gelerek organları oluşturur. Benzer görevleri üstlenen ve bir arada çalışması gereken organlar sistemleri oluşturur. Tüm sistemler ortaklaşa çalışarak organizmayı yani canlının tamamını oluşturur.

MAYOZ BÖLÜNME

Eşeyli üreyen canlıların üreme organlarındaki 2n kromozomlu üreme ana hücrelerinde görülen ve n kromozomlu üreme hücrelerini oluşturmak için yapılan bölünmeye Mayoz bölünme denir.
Sperm hücresi (n kromozomlu) Er Bezleri’nde (2n kromozomlu), Yumurta hücresi (n kromozomlu) ise Yumurtalık’ta (2n kromozomlu) üretilir.
Mayoz bölünmenin 2 temel amacı vardır.
1-)Kromozom sayısını yarıya indirgeyerek aynı tür içinde nesiller boyunca sabit tutmak.
2-)Bölünme sırasında parça değişimi olayı ile aynı tür içinde çeşitliliği sağlamak.
*Anne ve babadan gelen aynı kalıtsal özelliklere sahip, şekil ve büyüklüğü aynı olan kromozom çiftine Homolog Kromozom denir.

Mayoz Bölünmenin Aşamaları

Mayoz hücre bölünmesi Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
Eşey ana hücresi mayoz bölünmeye başlamadan önce aynı mitoz bölünmede olduğu gibi bazı hazırlıklar yapar.

Hazırlık Evresi:
Sitoplâzma miktarı artar.
DNA kendini eşler.
Kromozomlar iki kromatidli hale gelir.

Mayoz I, 1.Evre:
Mayoz bölünmenin en uzun, karmaşık ve önemli evresidir.
Homolog kromozomlar birbirine iyice yaklaşır.
Kromozomları oluşturan kromatid kollar bir araya gelerek
4’lü bir sarmal oluşturur.
Kromatidlerin birbirine değen yerlerde Parça Değişimi (Gen Alışverişi) olayı görülür.

Parça Değişimi olayında yeni gen birleşimleri aynı türün fertleri arasındaki farklı özelliklerin ortaya çıkmasına neden olur. Bu farklılıklara Varyasyon (Çeşitlilik) denir.
Bu evrenin sonunda iğ iplikleri oluşur. Çekirdekçik ve çekirdek zarı erir.
Mayoz I, 2.Evre:

Dörtlü yapılardaki homolog kromozomlar ekvatora dizilir.
İğ iplikleri kutuplara çekilir.
Mayoz I, 3.Evre:

Homolog kromozom çiftleri birbirlerinden eşit olacak şekilde ayrılarak
Karşılıklı kutuplara doğru hareket ederler.
Bu evre kromozom sayısı yarıya iner.

Mayoz I, 4.Evre:
Çekirdek bölünmesi tamamlanır.
Sitoplâzma bölünmesi başlar.
Sitoplâzma bölünmesi tamamlanınca 2 hücre (n kromozomlu) oluşur.
DNA bölünmediğinden eşlenmez.
Hemen Mayoz II bölünmesi başlar.
Mayoz II, 1.Evre:
Kromozomlar serbest kalır. İğ iplikleri oluşur. Çekirdek zarı erir.
Mayoz II, 2.Evre:
Kromozomlar hücrenin ortasına, iğ iplikleri kutuplara dizilir.
Mayoz II, 3.Evre:
İğ ipliklerin kısalmasıyla kardeş kromatidler kutuplara doğru çekilir. DNA yarıya iner.
Mayoz II, 4.Evre:
Sitoplâzma boğumlanarak 2 hücreden 4 tane n kromozomlu hücre oluşur.

*Mayozun I.aşamasında; Homolog kromozomlar ayrıldığı için kromozom sayısı yarıya iner. Parça değişimi olayı görülür. Fakat DNA miktarı değişmediğinden iki hücre oluşur.
*Mayozun II. aşamasında; Kardeş kromatidler ayrıldığı için DNA miktarı yarıya iner. Sonuçta hücre sayısı dörde çıkar.
*Mayoz bölünmenin sonunda oluşan hücreler canlının cinsiyetine göre değişikliğe uğrayarak üreme hücrelerine dönüşür. Bunlara Gamet denir. Gametlerin bölünme özelliği yoktur. Erkek gamet sperm, dişi gamet yumurta adı alır. Dişi gametlerden sadece bir tanesi yumurta hücresi olarak gelişir. Erkek gametlerin ise hepsi sperm hücresi olarak gelişir.

Mitoz Bölünme ve Mayoz Bölünmenin Farklılıkları

MİTOZ BÖLÜNME	MAYOZ BÖLÜNME
Amaç; hücre sayısını arttırmak.	Amaç; bir türün kromozom sayısını sabit tutmak.
Vücut hücrelerinde görülür.	Eşeyli üreyen canlıların üreme ana hücrelerinde görülür.
2n kromozomlu hücreden 2n kromozomlu 2 hücre oluşur.	2n kromozomlu bir hücreden n kromozomlu 4 hücre oluşur.
Oluşan hücreler ana hücreyle aynı kalıtsal özelliktedir.	Oluşan hücreler kalıtsal yönden farklıdır.
Büyüme, gelişme ve onarım için gereklidir.	Üreme hücresi olan yumurta ve sperm hücrelerin oluşması için gereklidir.
Bir çekirdek ve bir sitoplâzma bölünmesi görülür.	İki çekirdek bölünmesi birbirini takip eder.
Zigot oluşumuyla başlar.Canlı ölünceye kadar devam eder.	Ergenlik döneminde başlar.Üreme dönemi boyunca devam eder.
Bölünmede oluşan mutasyonlar (kalıcı değişiklikler) yavruya geçmez.	Bölünmede oluşan mutasyonlar (kalıcı değişiklikler) yavruya geçebilir.
Parça değişimi (Gen alışverişi) olayı yoktur.	Parça değişimi (Gen alışverişi) olayı vardır.
Genetik çeşitlilik yoktur.	Genetik çeşitlilik sağlanır.

DOĞRU & YANLIŞ
1. … Mayoz ana üreme hücrelerinde görülür.
2. … Mayozda kromozom sayısı yarıya iner.
3. … Bakterilerde mayoz görülür.
4. … Mayozla türün kromozom sayısı korunmuş olur.
5. … Mayozda 2. DNA eşlenmesi olur.
6. … Homolog kromozomlar mayoz1 de ayrılır.
7. … Kardeş kromatidler mayoz–2 de ayrılır.
8. … Parça değişimi mayoz–2 de olur.
9. … Parça değişimi ile kromozom sayısı değişir.
10. … Mayozla genetik çeşitlilik olmaz.
11. … Mayoz eşeyli üremenin temelidir.
12. … Her eşeyli üremede mayoz bölünme görülür.
13. … Mayozda 2 tane hücre oluşur.
14. … Mayoz–2 de homolog kromozomlar bir araya gelir.
15. … Mayoz Sonucu türün kromozom sayısı değişmez.
16. … Mayoz–2 de hazırlık aşamasında DNA eşlenmesi gerçekleşir
17 … Sitoplâzma bölünmesinden sonra 4 tane olgun gamet hücre oluşur.

ANASAYFA


KONU ANLATIMLARI